Jan Staman: Zet dierenwelzijn centraal in de overgang naar kringlooplandbouw
De emoties liepen hoog op deze week toen activisten een stal in Boxtel bezetten. Dierenwelzijn houdt de gemoederen flink bezig. Hoog tijd om bij de overgang naar de kringlooplandbouw, die Landbouwminister Schouten voorstaat, zorgvuldig omgaan met dieren helemaal bovenaan de agenda te zetten.
Beter leven
De emoties liepen hoog op deze week toen activisten een stal in Boxtel bezetten. Dierenwelzijn houdt de gemoederen flink bezig. Hoog tijd om bij de overgang naar de kringlooplandbouw, die Landbouwminister Schouten voorstaat, zorgvuldig omgaan met dieren helemaal bovenaan de agenda te zetten, zegt Jan Staman, voorzitter van de Raad voor Dieraangelegenheden.
Het valt niet te ontkennen: dieren hebben in de veehouderij over de hele linie de afgelopen decennia in Nederland een beter leven gekregen. Sinds 2004 mogen vleeskalveren bijvoorbeeld niet langer in donkere, krappe eenlingboxen worden gehouden, maar leven ze verplicht in groepen. Ook voor melkkoeien zijn de stallen flink verbeterd. Koeien hebben in moderne loopstallen veel meer comfort en bewegingsvrijheid gekregen. Veel koeien bepalen tegenwoordig zelf wanneer en hoe vaak ze gemolken worden.
Leghennen worden niet meer gehouden in batterijkooien, maar in scharrelsystemen, soms zelfs met uitloop in de buitenlucht. Zeugen moeten sinds 2013 in groepen worden houden en mannetjesbiggen mogen niet langer worden gecastreerd. En de varkenshouder is inmiddels ook verplicht om zijn varkens voldoende afleidingsmateriaal aan te bieden.
Het gaat niet alleen beter omdat de overheid nieuwe regels heeft gesteld, maar ook omdat consumenten steeds meer betrokkenheid tonen. Een groeiend aantal consumenten is bereid te betalen voor het welzijn van dieren. Steeds meer producten onder een ‘dierenwelzijnslabel’ worden verkocht.
Mager zesje
En toch, ondanks al die verbeteringen, blijft in de publieksenquête die de Raad voor Dieraangelegenheden (RDA) dit jaar heeft gehouden het welzijn van productiedieren steken op een mager zesje. Ter vergelijking: het welzijn van onze huisdieren krijgt van het Nederlandse publiek een 7,3.
Er zijn in de veehouderij inderdaad nog een aantal hardnekkige welzijnskwesties overgebleven. Want veel koeien staan nog steeds permanent binnen. De staarten van vleesvarkens worden nog steeds gecoupeerd. En ook een verrijkte kooi biedt een kip weinig mogelijkheden voor natuurlijk gedrag. Staart- en oorbijten bij varkens en verenpikken bij pluimvee blijken in krappe, saaie stallen niet goed te voorkomen.
Bovendien maken steeds meer mensen zich druk over de sterfte bij jonge dieren. En over mannetjesdieren die ‘over’ zijn: bokjes en haantjes als een overbodig bijproduct. En er zijn zorgen over het voortijdig slijten en naar de slacht gaan van dieren, doordat het verhogen van de productie en efficiency decennialang zó belangrijk was dat het ten koste is gegaan van het dierenwelzijn.
Polarisatie
Het wordt hoog tijd dat we die kwesties oplossen. De strijdbijl moet begraven want het dier schiet er niets mee op. We zien dierenactivisten steeds vaker het erf van boeren op gaan en in stallen inbreken, zoals deze week in Boxtel. We zien dat boeren steeds verder in het defensief gedrongen worden en bijna wanhopig op zoek gaan naar een betere verstandhouding met burgers en consumenten.
Partijen staan lijnrecht tegenover elkaar. Aan de ene kant de dierenvrienden die het dier heilig hebben verklaard, gebruik makend van mooie termen als intrinsieke waarde en dierenrechten. Aan de andere kant verbitterde boeren die tegenwerpen dat ze ons van goed, goedkoop en veilig eten voorzien met de laagste ecologische voetafdruk ter wereld, mèt respect voor de dieren.
Partijen moeten met elkaar in gesprek om vooruitgang kunnen boeken. Nu is het daarom het moment om in de door minister Schouten geëntameerde overgang naar een kringlooplandbouw, dierenwelzijn helemaal bovenaan de agenda te zetten. Nu gaat het in het debat over die kringlooplandbouw nog hoofdzakelijk over het milieu en het klimaat. Maar als we dan toch opnieuw naar het hele systeem gaan kijken, laten we zorgvuldig omgaan met dieren dan de basis van dat systeem maken.
Steun van Wakker Dier
Voortrekkers zijn er al. Denk aan Ruud Zanders met z’n Kipster, die zijn kippen niet alleen circulair voert met reststromen uit de bakkerij, maar ook de inrichting van z’n stal helemaal heeft afgestemd op de natuurlijke behoeften van de kippen. En die onder toeziend oog van dierenwelzijnsorganisatie Eyes on Animals de kippen met de diervriendelijke Zweedse vangmethode liet vangen toen ze naar de slacht moesten. Of denk aan varkenshoudster Annechien ten Have, die nota bene met steun van Wakker Dier, onlangs de prijs voor de agrarisch ondernemer van het jaar heeft gewonnen met haar twee sterren varkensvlees Hamletz.
Het is belangrijk dat vele anderen dit soort voorbeelden volgen. Het recept? Ga éérst te rade bij de wetenschap over wat dieren nodig hebben, sluit een partnership met de Dierenbescherming of een andere dierenwelzijnsorganisatie, maak afspraken met retailbedrijven en ga dan aan de slag om de ontwerpprincipes concreet te maken. Dan hebben we het over uitgaan van wat het dier nodig heeft: nieuwsgierige dieren als varkens die moeten kunnen exploreren en wroeten, watervogels als eenden die zwemwater tot hun beschikking moeten hebben. Maar we hebben het dan ook over dieren een langer leven gunnen. Dat kan bijvoorbeeld door niet met hooggespecialiseerde rassen te werken – die alleen voor melk, eieren of vlees worden gehouden - maar net als vroeger met zogeheten dubbeldoelrassen, zoals koeien die èn voor melk èn voor vlees worden gehouden.
Met de kennis van de wetenschap en de dierenbeschermingsorganisaties als partners is nu ook het moment aangebroken om de pijnlijke kwesties uit de veehouderij te halen. Met behulp van nieuwe ontwerpen en nieuwe technologie kan dat ook. Denk maar aan sensoren in de stal die het mogelijk maken om 24/7 het welzijn van de dieren te monitoren, zodat onmiddellijk kan worden ingegrepen als dat nodig is.
License to produce
De veehouderij moet geen license to produce vragen, maar die afdwingen door dierenwelzijn centraal te stellen. Dat werkt alleen als alle andere partijen in de productieketen – van toeleveranciers, verwerkers en de detailhandel tot verzekeraars en financiers – die eis óók stellen en zich niet meer verschuilen achter de rug van de boer en de consument. En als de Nederlandse consument iets extra’s wil betalen, dan wil de Duitse, Engelse en Franse dat ook best.
Voor de zomer wil minister Schouten van Landbouw een nationale dialoog houden over onze omgang met dieren. Laat dit het centrale onderwerp van die dialoog zijn: hoe zorgen we dat de dieren de centrale plek krijgen in de discussies over de kringlooplandbouw die ze verdienen?
Bijgaand treft u een verkorte versie zoals geplaatst in de Volkskrant van 21 mei 2019.